Η εντεροπάθεια από γλουτένη ή κοιλιοκάκη, αποτελεί πάθηση που εντοπίζεται στο λεπτό έντερο και χαρακτηρίζεται από βλάβη του εντερικού βλεννογόνου και συνεπακόλουθη δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών.

Όλα τα ερευνητικά δεδομένα καταλήγουν πως, τουλάχιστον έως σήμερα, η μοναδική θεραπεία για την κοιλιοκάκη είναι η εφόρου ζωής εφαρμογή μιας διατροφής ελεύθερη γλουτένης, όπως τόνισε και ο κλινικός διαιτολόγος Κωνσταντίνος Ξένος, στη πρόσφατη ομιλία του στο 10ο Συμπόσιο της Ελληνικής Εταιρείας για την κοιλιοκάκη (http://www.koiliokaki.com) που διεξήχθη στις 18/04 στο ξενοδοχείο Novotel

Η διάγνωση της κοιλιοκάκης βασίζεται στη βιοψία του λεπτού εντέρου και σύμφωνα με τα νεότερα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας και Διατροφής (ESPGAN), αρκεί μια βιοψία για τη διάγνωση της πάθησης, σε αντίθεση με τα παλαιότερα κριτήρια που απαιτούσαν δεύτερη βιοψία μετά την εφαρμογή δίαιτας ελεύθερης σε γλουτένη και τρίτη μετά από «πρόκληση» με επαναφορά της γλουτένης στο διαιτολόγιο. Η τελευταία διαδικασία εφαρμόζεται σήμερα, μόνο σε περιπτώσεις παιδιών κάτω των 2 ετών που μπορεί να υπάρξει σύγχυση με την ύπαρξη δυσανεξίας σε πρωτεΐνες του αγελαδινού γάλακτος, σε ασυμπτωματικούς ασθενείς ή σε άτομα με ελάχιστη ανταπόκριση στην απομάκρυνση της γλουτένης από τη διατροφή.

Η ανίχνευση ειδικού τύπου αντισωμάτων στον ορό ασθενών με κοιλιοκάκη (αντιγλιαδινικά, αντισώματα έναντι ενδομυίου, αντισώματα έναντι ιστικής τρανσγλουταμινάσης) αποτελεί δοκιμασία διαλογής και δεν υποκαθιστά την βιοψία της νήστιδας, στη διάγνωση της πάθησης.

Σε ενήλικους με κοιλιοκάκη μπορεί να παρατηρηθεί και μια δερματολογική πάθηση που καλείται ερπητοειδής δερματίτιδα και χαρακτηρίζεται από φλεγμονή του δέρματος. Η εμφάνιση της κοιλιοκάκης σχετίζεται με τους απλότυπους HLA – DQw2, HLA – DR3 και HLA – B8, φυσικά στο χρωμόσωμα 6.

Τα άτομα με την ανάλογη γενετική προδιάθεση, όταν καταναλώνουν γλουτένη, μια πρωτεΐνη που ανευρίσκεται σε δημητριακά και προϊόντα αυτών, εμφανίζουν καταστροφή των λαχνών του εντέρου. Κάποια τμήματα της γλουτένης, οι προλαμίνες, κατέχουν ιδιαίτερα «τοξική» δράση για τα άτομα με κοιλιοκάκη.

Οι προλαμίνες είναι πρωτεΐνες, ταξινομημένες βάση της φυσικής τους ιδιότητας να διαλύονται σε αλκοόλη και ανευρίσκονται στο σιτάρι με το όνομα γλιαδίνες, στο κριθάρι ως χορδεϊνες, στη σίκαλη ως σικαλίνες, στη βρώμη ως αβενίνες, στο καλαμπόκι ως ζεϊνες και στο ρύζι ως ορυζενίνες. Οι προλαμίνες του ρυζιού και του καλαμποκιού δεν εμπεριέχουν την ακολουθία των αμινοξέων των άλλων προλαμινών, δεν εμφανίζουν «τοξική» δράση στο έντερο και συνεπώς το ρύζι και το καλαμπόκι, μπορούν να καταναλώνονται από άτομα με κοιλιοκάκη.
Οι επιστημονικές ενδείξεις, συνηγορούν στο ότι οι «τοξικές» προλαμίνες, ενεργοποιούν πολύπλοκους ανοσολογικούς μηχανισμούς στο άτομο με προδιάθεση, με τελικό αποτέλεσμα τη βλάβη του εντερικού βλεννογόνου.
Αξίζει να τονισθεί πως σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αναδεικνύουν πως τουλάχιστο για το σιτάρι, ενοχοποιητικές δεν είναι μόνο οι προλαμίνες της γλουτένης του (γλιαδίνες), αλλά πιθανόν και οι γλουτενίνες που αποτελούν το υπόλοιπο πρωτεϊνικό τμήμα της γλουτένης του σταριού.

Σχετικά με το δημητριακό βρώμη, υπάρχει στην επιστημονική κοινότητα ένα διαρκές debate με αμφιλεγόμενες τοποθετήσεις, που είτε υποστηρίζουν πως η κατανάλωση μέτριων ποσοτήτων «καθαρής» βρώμης είναι ασφαλής για τα άτομα με κοιλιοκάκη, είτε πως υπάρχουν άτομα με κοιλιοκάκη που εμφανίζουν ανοσολογική διέγερση στις αβενίνες της βρώμης. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονισθεί ότι σε όλες τις έρευνες χρησιμοποιείτε «καθαρή» βρώμη χωρίς πρόσμιξη άλλων σιτηρών, πράγμα ουσιαστικότατο για την διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Στη σημερινή βιομηχανία τροφίμων η ανεύρεση βρώμης χωρίς ύποπτες προσμίξεις, θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση.

Η θεραπευτική προσέγγιση της κοιλιοκάκης, αφορά στη καθολική και εφ’όρου ζωής απομάκρυνση της γλουτένης από το διαιτολόγιο, κατεύθυνση που οδηγεί σε πλήρη εξάλειψη των συμπτωμάτων της νόσου.
Η εφαρμογή ενός διαιτολογίου «ελεύθερου γλουτένης» δεν είναι εύκολη, (υπολογίζεται πως ποσοστό της τάξεως του 30 – 50% ατόμων με κοιλιοκάκη, αδυνατεί να ακολουθήσει αυστηρά την πρέπουσα δίαιτα) αφού προϋποθέτει την απομάκρυνση βασικών συστατικών της καθημερινής διατροφής μας, τροφών που ανευρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας. Επιπρόσθετα, πέρα από τα δημητριακά που αναφέρθηκαν αλλά και τα βασικά προϊόντα αυτών, σε ένα διαιτολόγιο «ελεύθερο γλουτένης» δεν έχουν θέση και δεκάδες τρόφιμα που εμπεριέχουν έστω και μικροποσά σιτάλευρου και βύνης των απαγορευμένων δημητριακών, συστατικά που χρησιμοποιούνται ευρέως στη σύγχρονη βιομηχανία τροφίμων.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΟΥ ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ

(πίνακας -1)

Σιτάρι (και το πίτουρο του) και προϊόντα αλεύρων αυτού (π.χ ζυμαρικά), κριθάρι, σίκαλη. Η κατανάλωση βρώμης επιτρέπεται υπο την προυπόθεση ότι στο προιόν υπάρχει πιστοποίηση πως δεν έχει επιμολυνθεί με γλουτένη ή προλαμίνες των πιο πάνω δημητριακών. Επιβάλλεται στενή κλινική παρακολούθηση και εκτίμηση κατά την εισαγωγή της στο διαιτολόγιο του ατόμου με κοιλιοκάκη.

Οποιαδήποτε δημητριακά προγεύματος παρασκευάζονται από τα πιο πάνω δημητριακά (π.χ. νιφάδες σιταριού, muesli, κ.λ.π.)

Ψωμί και αρτοπαρασκευάσματα με βάση τα πιο πάνω δημητριακά (φρυγανιές, μπισκότα, παξιμάδια, κριτσίνια, παξιμαδάκια, κουλουράκια, βουτήματα, χωνάκια παγωτού, βάση πίτσας)

Γιαούρτι που εμπεριέχει δημητριακά ή τυρί σε αλοιφή που έχει αλεύρι

Μπιφτέκια ή λουκάνικα που εμπεριέχουν ψωμί ή φρυγανιά ή γαλέτα

Κροκέτες παντός είδους ή κροκεταρισμένα φαγητά (μπακαλιάρος κροκέτες, τυροκροκέτες, πατατοκροκέτες κ.λ.π.)

Γλυκά και κρέμες με σιτάρι (απαγορεύονται σχεδόν όλα τα γλυκά, εκτός από τα γλυκά του κουταλιού, το ταχινένιο χαλβά, τις γρανίτες φρούτων και ορισμένες σοκολάτες)

Μπίρα

Έτοιμες σούπες που εμπεριέχουν σιτάλευρα ή φιδέ ή κρουτόν.

Τον ουσιαστικό προβληματισμό της ανεύρεσης τροφίμων που μπορούν άφοβα να καταναλώνονται από άτομα με κοιλιοκάκη, έρχεται να μετριάσει, μια ειδική γκάμα προϊόντων διατροφής, τα τρόφιμα «ελεύθερα γλουτένης».
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον κανονισμό 41/2009 επισημαίνεται ότι τα τρόφιμα μπορεί να φέρουν την ένδειξη «χωρίς γλουτένη» εάν η περιεκτικότητα σε γλουτένη δεν υπερβαίνει τα 20mg/Kgr στα τρόφιμα, όπως διατίθενται στον τελικό καταναλωτή.
Ως ημερομηνία καθολικής εφαρμογής του εν λόγω κανονισμού έχει οριστεί η 1η Ιανουαρίου 2012.
Οι σύγχρονες βιομηχανίες προϊόντων κλινικής σίτισης, αφουγκραζόμενες τις όποιες ανησυχίες, προσφέρουν ήδη μεγάλη γκάμα «καθημερινών» τροφίμων (ψωμί, δημητριακά προγεύματος, κουλουράκια, παξιμαδάκια, ζυμαρικά, μίγματα για κέικ, για πίτσα κ.λ.π.) με πολύ καλή γεύση, που παρασκευάζονται από ασφαλή δημητριακά, εγκαταλείποντας σιγά–σιγά την παλαιότερη τάση παρασκευής τροφίμων από επεξεργασμένο σιτάρι, από το οποίο είχε αφαιρεθεί η γλουτένη.

Τέλος, πέρα από την απομάκρυνση της γλουτένης από τη διατροφή των ατόμων με κοιλιοκάκη, συχνά και ένεκα υπολακτασίας, απαιτείται και η απομάκρυνση του γάλακτος και προϊόντων του πλούσιων σε λακτόζη, γεγονός που συνεπάγεται αυξημένη μέριμνα για εναλλακτική παροχή των σημαντικών θρεπτικών συστατικών του γάλακτος στον οργανισμό.