Κωνσταντίνος Ξένος
Κλινικός Διαιτολόγος M.Sc. Ph.D.cand.
Διευθυντής τμήματος Διατροφογενετικής και Έρευνας Θρέψης «Ευρωκλινική Αθηνών»
Εκατοντάδες κλινικές μελέτες υψηλού κύρους έχουν αποδείξει κατά καιρούς τα σημαντικά οφέλη που προκύπτουν από τη χορήγηση των κατάλληλων προβιοτικών σκευασμάτων. Από τα πιο καλά διερευνημένα οφέλη των προβιοτικών είναι αυτό της μείωσης της συχνότητας εμφάνισης διάρροιας από αντιβιοτικά, όταν συγχορηγούνται με αυτά.
Μια σημαντική μετα-ανάλυση (Gastroenterology. 2017 Jun;152(8):1889-1900) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παράλληλη λήψη κατάλληλων προβιοτικών με την αντιβίωση, μειώνει το ρίσκο για λοίμωξη από Clostridium difficile (για την οποία ενοχοποιούνται διάφορα αντιβιοτικά) σε ποσοστό άνω του 50% σε νοσοκομειακούς ασθενείς.
Η ευεργετική δράση των προβιοτικών εκτείνεται από τη βελτίωση των συμπτωμάτων του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου έως και την ψυχική υγεία, με ανάλογες μελέτες να βλέπουν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας.
Όμως, το φως της δημοσιότητας είδαν πρόσφατα και δυο μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό cell από την ίδια ερευνητική ομάδα και οι οποίες κατέληξαν σε κάποια συμπεράσματα που δυστυχώς παραφράστηκαν έντονα από μερίδα του τύπου…
Το αποτέλεσμα ήταν βαρύγδουποι τίτλοι άρθρων, του τύπου «Τα προβιοτικά δεν δουλεύουν» ή «Τα προβιοτικά δεν είναι ασφαλή» να δημοσιευτούν σε κάποιες ιστοσελίδες, δημιουργώντας ανάλογη αίσθηση στους επισκέπτες αυτών των sites.
Ας δούμε όμως την αλήθεια των δεδομένων από αυτές τις μελέτες, έτσι όπως θα έπρεπε κάθε επιστήμονας να εξετάσει και να παραθέσει.
Οι ερευνητές λοιπόν από το Ινστιτούτο Weizmann του Ισραήλ, θεώρησαν ότι το εύρημα τους πως τα προβιοτικά δεν αποικίζουν στο έντερο όλων των ατόμων είναι αξιοσημείωτο. Γνωρίζουμε όμως εδώ και 30 χρόνια, πως τα περισσότερα προβιοτικά στελέχη δεν αποικίζουν στο έντερο γιαυτό και απαιτείται συνεχόμενη λήψη προβιοτικών ανάλογα με το λόγο για τον οποίο χορηγούνται.
Μια κοινή παρανόηση είναι ότι για να είναι αποτελεσματικό ένα προβιοτικό πρέπει να επηρεάζει την εντερική χλωρίδα. Τα προβιοτικά συνήθως δεν καταλαμβάνουν αποικία στο έντερο και μπορεί να μην προκαλέσουν κάποια ανιχνεύσιμη αλλαγή στα βακτήρια που υπάρχουν κανονικά.
Αυτό που πρέπει να γίνει συνείδηση είναι ότι τα προβιοτικά (και οι ουσίες που παράγουν) καθώς περνούν μέσω του εντέρου, αλληλεπιδρούν με τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα κύτταρα του εντέρου μας, τα θρεπτικά συστατικά όπως και τα βακτήρια που ζουν στο έντερο μας και έτσι ασκούν τις θετικές επιδράσεις τους.
Διαβάζοντας αναλυτικά τις μελέτες στο cell, διαπιστώνουμε επίσης πως οι ίδιοι οι ερευνητές παραδέχονται πως δεν εξέτασαν αν τα προβιοτικά έχουν κλινικά οφέλη, αλλά αν είναι «αποδοτικά» στο να αποικούν στο έντερο ή όχι…
Σε αυτό το σημείο ίσως θα ήταν χρήσιμο να ξαναθυμηθούμε και τον ορισμό των προβιοτικών από FAO/WHO: «Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που όταν χορηγούνται σε επαρκείς ποσότητες, προσφέρουν οφέλη υγείας στον ξενιστή».
Ο ίδιος ο ορισμός δεν αναφέρει πουθενά για προϋποθέσεις αποίκησης παρά μόνο για αποδεδειγμένα οφέλη υγείας, κάτι για το οποίο οι δυο αυτές μελέτες όπως επισήμανα δεν διερεύνησαν.
Ας προχωρήσουμε τώρα και στα πιο σημαντικά…
Στη μια από τις δυο μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο Cell, το προβιοτικό σκεύασμα που χρησιμοποιήθηκε, χορηγήθηκε 7 ημέρες μετά την έναρξη της αντιβίωσης και ενώ η αρνητική επιρροή των αντιβιοτικών στη μικροχλωρίδα είχε ήδη ξεκινήσει…
Οι κλινικές όμως μελέτες που έχουμε εδώ και πολλά χρόνια στα χέρια μας, υποδεικνύουν πως η χορήγηση προβιοτικών πρέπει να ξεκινά παράλληλα ή κοντά στην αντιβίωση, όταν θέλουμε να μειώσουμε τις ανεπιθύμητες ενέργειες της στο έντερο. Και όμως… κάποιοι έτρεξαν να βγάλουν το συμπέρασμα πως σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης, που σημειωτέον εξέτασε σε 8 μόλις άτομα (ναι καλά διαβάσατε σε 8 άτομα) τη δράση του προβιοτικού σκευάσματος, τα προβιοτικά (γενικώς και αδιακρίτως και όχι απλά το ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ προβιοτικό που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη) κατέχουν ανεπιθύμητες ενέργειες όταν δίνονται με αντιβίωση…
Και αναρωτιέται κάποιος: Μια μελέτη με 8 άτομα που έλαβαν προβιοτικό (σε λάθος χρονική στιγμή) και μάλιστα σκεύασμα αμφιβόλου ποιότητας είναι ικανά, να ανατρέψουν πειστικά επιστημονικά στοιχεία ετών ;
Με τη δύναμη της παράφρασης ίσως…
Όμως επιτρέψτε μου να σταθώ στο σημαντικότερο στοιχείο αυτής της ιστορίας.
Εδώ και χρόνια υποστηρίζω πως αν σε επίπεδο συμπληρωμάτων διατροφής με βιταμίνες, η διαφορά στην ποιότητα και στη δράση είναι μεγάλη, τότε ως αναφορά τα συμπληρώματα προβιοτικών η διαφορά αυτή είναι τεράστια.
Στις δυο αυτές μελέτες που απασχόλησαν τη δημοσιότητα, χορηγήθηκε σκεύασμα προβιοτικών το οποίο αφενός ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΠΟΥΘΕΝΑ ποιά συγκεκριμένα προβιοτικά στελέχη εμπεριέχει και αφετέρου σε 3 κλινικές μελέτες που είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, απέτυχε να αποδείξει κλινικά οφέλη.
Προς αυτή λοιπόν την κατεύθυνση κρίνεται σκόπιμο να τονίσουμε πως προκειμένου ένα συμπλήρωμα προβιοτικών να είναι αποτελεσματικό και «τίμιο» με τον καταναλωτή επιβάλλεται:
- Να αναφέρει ακριβώς το γένος, το είδος και το στέλεχος του βακτηρίου. Η ορθή ταυτοποίηση του είδους και του στελέχους των μικροοργανισμών είναι κρίσιμης σημασίας καθώς οι παρατηρούμενες επιδράσεις στην υγεία του ανθρώπου, αφορούν όχι απλά στα είδη αλλά στα συγκεκριμένα στελέχη των προβιοτικών. Αρα λοιπόν ένα σκεύασμα (όπως και αυτό που χρησιμοποιήθηκε στις μελέτες στο Cell) που αναφέρει ότι εμπεριέχει απλά lactobacillus acidophilus κοροϊδεύει τον καταναλωτή… Γιατί; Γιατί υπάρχουν 3 στελέχη του lactobacillus acidophilus με διαφορετικές επιδράσεις το καθένα. Ποιο λοιπόν βρίσκεται στο σκεύασμα; Το lactobacillus acidophilus LA-05, το lactobacillus acidophilus NCFM ή το lactobacillus acidophilus Rosell -52; Όταν λοιπόν κοιτάμε την ετικέτα ψάχνουμε για 3 αναφορές και δεν αρκούμαστε στις δυο. Χρειαζόμαστε Γένος – Είδος – Στέλεχος…
- Να έχει επιτυχημένες κλινικές δοκιμές στελεχών που έχουν διεξαχθεί στον άνθρωπο και συγκεκριμένα διπλά τυφλές, τυχαιοποιημένες, ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο, κλινικές μελέτες.
- Να αναγράφει τον αριθμό εκείνο των βακτηρίων που είναι βιώσιμος μέχρι τη λήξη του προϊόντος και όχι απλά κατά την παραγωγή του.
- Να περιέχει 5 εως 6 διαφορετικά προβιοτικά στελέχη και όχι περισσότερα… Αυτό επιβάλλεται διότι διάφορα προβιοτικά στελέχη έχει αποδειχθεί ότι «κανιβαλίζονται» μεταξύ τους μέσα στην κάψουλα (στις μελέτες στο Cell το σκεύασμα που χορηγήθηκε εμπεριείχε 11 διαφορετικά προβιοτικά…)
Συμπερασματικά σε καμία περίπτωση ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΔΥΟ ΜΕΛΕΤΕΣ ΜΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥΣ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΝΑ ΑΡΟΥΝ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΩΝ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΝ ΣΕ ΑΔΙΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ ΟΦΕΛΗ ΥΓΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΠΡΟΒΙΟΤΙΚΩΝ, ΟΤΑΝ ΒΕΒΑΙΑ ΤΟ ΣΚΕΥΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΥΨΗΛΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ, ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΑ!